Öz
Cumhuriyet’in ilanı, Ankara’da ilk adımı atılan daha sonra tüm Anadolu’ya yayılan mekânsal değişimlerin başlangıcını oluşturur. Cumhuriyet yönetiminin ülke çapında yürüttüğü yeni imar planları, modern ev tasarımları, örnek köyler, demiryolu ağları ve istasyon kompleksleri, eğitim yapıları, halkevleri, kent parkları, fabrika yapıları, barajlar, köprüler şeklinde sıralanabilecek bir dizi girişim; ideolojik modernleşmenin mekânsal bileşeni durumundadır. 1946 sonrası çok partili siyasal hayata geçilmesi, 1950 sonrası tarımda makineleşme sonucu artan iş gücünün kentlere yönelmesi ve kentlerde sanayi yatırımlarının artması, kırdan kente kitlesel göç hareketlerini başlatmış, nihayetinde kentlerin görünümünün büyük ölçüde değişmesine neden olmuştur. 1980 sonrası küreselleşen dünyaya adapte olma isteği, kentleşme hızı, 2000’lerden sonra daha da artan nüfus, dijitalleşme, kentlerin marka olma çabaları, ekonomik rekabet ve ticarette dünya ile bütünleşme arzusu dikkat çekici bir biçimde kentleri değiştirmiş, dönüştürmüştür. Bu yazıda Cumhuriyet tarihi boyunca çıkarılan yasalar, yönetmelikler, üretilen politikalar ve bunların uygulamaya yansıması konularına odaklanılmış, değişimlerin kente ve mimarlığa nasıl yansıdığına dair genel bir çerçeve çizilmek istenmiştir.
Anahtar Kelimeler
Cumhuriyet dönemi Türkiye’de kentleşme modernleşme süreklilik Değişim
Kaynakça
- Anonim. (1973). 50 yılda Türk Sanayii. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı.
- Aslanoğlu, İ. (2001). Erken Cumhuriyet dönemi mimarlığı 1923-1938. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını, 40-42.
- Balamir, A. (2003). Mimari kimlik temrinleri II: Türkiye’de modern yapı kültürünün bir profili. Mimarlık, 314, 18–23.
- Belediyeler Dergisi, 6, Ekim 1935.
- Bilgin, İ. (1992). Konut üretiminin karşılaştırmalı analizi. İstanbul: Yıldız Üniversitesi MFED Yayınları.
- Bozdoğan, S. (1996). Living modern: The cubic house in early republican architecture. 313–328.
- Bozdoğan, S. (2001). Modernizm ve ulusun inşası: Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde mimari kültür. Metis Yayıncılık.
- Cengizkan, A. (2019a). Ankara 1924-25 Lörcher planı: Bir başkent tasarlamak ve sonrası. In Modernin Saati. Arkadaş Yayınevi.
- Cengizkan, A. (2019b). İstanbul Fındıklı 13. ilkokul: Modern mimarlığın beş noktası ve bir uygulama. İçinde Modernin Saati . Arkadaş Yayınevi.
- Çetin, S. (2005). Erken Cumhuriyet döneminde bir modernleşme projesi: İzmir’in yangın bölgesinin imarı ve bölgede ortaya çıkan konutların incelenmesi. Mimarlık Dergisi, 326, 45–50.
- Çetin, S. (2008). Cumhuriyet ideolojisi bağlamında erken Cumhuriyet dönemi mimarlığına bakış. Cumhuriyetin İlanının 85. Yılında Uluslararası Türkiye Cumhuriyeti Sempozyumu (UTCS) Bildirileri, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi, 22–24 Ekim 2008, Isparta/Turkey, 910–915.
- Çetin, S. (2012). A review of the modernizing impacts of station approaches in the early republican period. A|Z ITU Journal of the Faculty of Architecture, 9(2), 89–106.
- Çoban, A. N. (2012). Cumhuriyetin ilanından günümüze konut politikaları. Ankara Üniversitesi S.B.F. Dergisi, 67(3), 75–108.
- Franck, O. A. Erken Cumhuriyet döneminde Almanca konuşan mimarlar. Bir Başkentin Oluşumu: Avusturyalı, Alman ve İsviçreli Mimarların Ankara’daki İzleri. Goethe Institut. 20 Kasım 2024 tarihinde https://www.goethe.de/ins/tr/ank/prj/urs/arc/trindex.htm adresinden alındı.
- Geray, C. (2009). Toplumsal konut siyasası açısından TOKİ uygulamaları. TOKİ Çalışmaları Üzerine Değerlendirmeler Çalıştayı, 77–87. TMMOB Mimarlar Odası Genel Merkezi Yayını.
- Görmez, K. (2005). Küreselleşme ve yerelleşme. İçinde K. Görmez (Ed.), Küreselleşme ve yerelleşme (s. 160). Odak Yayıncılık.
- Keleş, R. (1978). 100 soruda Türkiye’de kentleşme, konut ve gecekondu. Gerçek Yayınevi.
- Korkmaz, T. (2005). The 1980s and 1990s: “Living on display”. İçinde T. Korkmaz (Ed.), Architecture in Turkey around 2000: Issues in discourse and practice (ss. 1–8). TMMOB Mimarlar Odası Yayınları.
- Pulat Gökmen, G. (2011). Türkiye’de apartmanlaşma süreci ve konut kültürü. Güney Mimarlık, 5, 12–16.
- Resmi Gazete. (2004, 12 Mayıs). Toplu Konut Kanununda ve Genel Kadro ve Usulü Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Eki Cetvellerin Toplu Konut İdaresi Başkanlığına Ait Bölümünde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. Resmi Gazete (Sayı: 25494). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2004/05/20040512.htm adresinden alındı.
- Sey, Y. (1998a). Cumhuriyet döneminde Türkiye’de mimarlık ve yapı üretimi. İçinde Y. Sey (Ed.), 75 yılda değişen kent ve mimarlık (s. 35). Tarih Vakfı Yayınları.
- Sey, Y. (1998b). Cumhuriyet döneminde konut. İçinde Y. Sey (Ed.), 75 yılda değişen kent ve mimarlık (ss. 273–300). Tarih Vakfı Yayınları.
- Sey, Y. (1984). To house the new citizens. Housing policies and mass housing (ss. 153-177).
- Sözen, M. ve Tapan, M. (1973). 50 yılın Türk mimarisi. Türkiye İş Bankası Yayınları.
- Sözen, M. (1984). Cumhuriyet dönemi Türk mimarlığı: (1923-1983). Türkiye İş Bankası Yayınları.
- Tanyeli, U. (1997). Modernizmin sınırları ve mimarlık. İçinde E. Batur (Ed.), Modernizmin serüveni (ss. 63–70). Yapı Kredi Yayınları.
- Tanyeli, U. (1998). 1950’lerden bu yana mimari paradigmaların değişimi ve reel mimarlık. İçinde Y. Sey (Ed.), 75 yılda değişen kent ve mimarlık (s. 244). Tarih Vakfı Yayınları.
- Tekeli, İ. (1998). Türkiye’de Cumhuriyet döneminde kentsel gelişme ve kent planlaması. İçinde Y. Sey (Ed.), 75 yılda değişen kent ve mimarlık (ss. 244–255). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları/Tarih Vakfı.
- Vanlı, Ş. (2006). Mimariden konuşmak – Bilinmek istenmeyen 20. yüzyıl mimarlığı – Eleştirel bakış. Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları.
Öz
The proclamation of the Republic marks the beginning of spatial changes, the first step of which is taken in Ankara and then spread throughout Anatolia. A series of initiatives that can be listed as new master plans, modern house designs, model villages, railway networks and station complexes, educational buildings, public houses, urban parks, factory buildings, dams, bridges, carried out by the Republican administration throughout the country are the spatial component of ideological modernization. After 1946, the transition to multi-party political life, after 1950, the increase in the labor force as a result of mechanization in agriculture and the increase in industrial investments in the cities initiated a mass migration movement from rural to urban areas, which led to a major change in the appearance of cities. After 1980, the desire to adapt to the globalizing world, the speed of urbanization, the population increase after the 2000s, digitalization, the efforts of cities to become brands, economic competition and the desire to integrate with the world in trade have remarkably changed and transformed cities. This article focuses on the laws, regulations and policies enacted throughout the history of the Republic and their reflection on practice, and aims to draw a general framework on how these changes are reflected on the city and architecture.
Anahtar Kelimeler
Republican period urbanization of Türkiye modernization continuity change
Kaynakça
- Anonim. (1973). 50 yılda Türk Sanayii. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı.
- Aslanoğlu, İ. (2001). Erken Cumhuriyet dönemi mimarlığı 1923-1938. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını, 40-42.
- Balamir, A. (2003). Mimari kimlik temrinleri II: Türkiye’de modern yapı kültürünün bir profili. Mimarlık, 314, 18–23.
- Belediyeler Dergisi, 6, Ekim 1935.
- Bilgin, İ. (1992). Konut üretiminin karşılaştırmalı analizi. İstanbul: Yıldız Üniversitesi MFED Yayınları.
- Bozdoğan, S. (1996). Living modern: The cubic house in early republican architecture. 313–328.
- Bozdoğan, S. (2001). Modernizm ve ulusun inşası: Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde mimari kültür. Metis Yayıncılık.
- Cengizkan, A. (2019a). Ankara 1924-25 Lörcher planı: Bir başkent tasarlamak ve sonrası. In Modernin Saati. Arkadaş Yayınevi.
- Cengizkan, A. (2019b). İstanbul Fındıklı 13. ilkokul: Modern mimarlığın beş noktası ve bir uygulama. İçinde Modernin Saati . Arkadaş Yayınevi.
- Çetin, S. (2005). Erken Cumhuriyet döneminde bir modernleşme projesi: İzmir’in yangın bölgesinin imarı ve bölgede ortaya çıkan konutların incelenmesi. Mimarlık Dergisi, 326, 45–50.
- Çetin, S. (2008). Cumhuriyet ideolojisi bağlamında erken Cumhuriyet dönemi mimarlığına bakış. Cumhuriyetin İlanının 85. Yılında Uluslararası Türkiye Cumhuriyeti Sempozyumu (UTCS) Bildirileri, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi, 22–24 Ekim 2008, Isparta/Turkey, 910–915.
- Çetin, S. (2012). A review of the modernizing impacts of station approaches in the early republican period. A|Z ITU Journal of the Faculty of Architecture, 9(2), 89–106.
- Çoban, A. N. (2012). Cumhuriyetin ilanından günümüze konut politikaları. Ankara Üniversitesi S.B.F. Dergisi, 67(3), 75–108.
- Franck, O. A. Erken Cumhuriyet döneminde Almanca konuşan mimarlar. Bir Başkentin Oluşumu: Avusturyalı, Alman ve İsviçreli Mimarların Ankara’daki İzleri. Goethe Institut. 20 Kasım 2024 tarihinde https://www.goethe.de/ins/tr/ank/prj/urs/arc/trindex.htm adresinden alındı.
- Geray, C. (2009). Toplumsal konut siyasası açısından TOKİ uygulamaları. TOKİ Çalışmaları Üzerine Değerlendirmeler Çalıştayı, 77–87. TMMOB Mimarlar Odası Genel Merkezi Yayını.
- Görmez, K. (2005). Küreselleşme ve yerelleşme. İçinde K. Görmez (Ed.), Küreselleşme ve yerelleşme (s. 160). Odak Yayıncılık.
- Keleş, R. (1978). 100 soruda Türkiye’de kentleşme, konut ve gecekondu. Gerçek Yayınevi.
- Korkmaz, T. (2005). The 1980s and 1990s: “Living on display”. İçinde T. Korkmaz (Ed.), Architecture in Turkey around 2000: Issues in discourse and practice (ss. 1–8). TMMOB Mimarlar Odası Yayınları.
- Pulat Gökmen, G. (2011). Türkiye’de apartmanlaşma süreci ve konut kültürü. Güney Mimarlık, 5, 12–16.
- Resmi Gazete. (2004, 12 Mayıs). Toplu Konut Kanununda ve Genel Kadro ve Usulü Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Eki Cetvellerin Toplu Konut İdaresi Başkanlığına Ait Bölümünde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. Resmi Gazete (Sayı: 25494). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2004/05/20040512.htm adresinden alındı.
- Sey, Y. (1998a). Cumhuriyet döneminde Türkiye’de mimarlık ve yapı üretimi. İçinde Y. Sey (Ed.), 75 yılda değişen kent ve mimarlık (s. 35). Tarih Vakfı Yayınları.
- Sey, Y. (1998b). Cumhuriyet döneminde konut. İçinde Y. Sey (Ed.), 75 yılda değişen kent ve mimarlık (ss. 273–300). Tarih Vakfı Yayınları.
- Sey, Y. (1984). To house the new citizens. Housing policies and mass housing (ss. 153-177).
- Sözen, M. ve Tapan, M. (1973). 50 yılın Türk mimarisi. Türkiye İş Bankası Yayınları.
- Sözen, M. (1984). Cumhuriyet dönemi Türk mimarlığı: (1923-1983). Türkiye İş Bankası Yayınları.
- Tanyeli, U. (1997). Modernizmin sınırları ve mimarlık. İçinde E. Batur (Ed.), Modernizmin serüveni (ss. 63–70). Yapı Kredi Yayınları.
- Tanyeli, U. (1998). 1950’lerden bu yana mimari paradigmaların değişimi ve reel mimarlık. İçinde Y. Sey (Ed.), 75 yılda değişen kent ve mimarlık (s. 244). Tarih Vakfı Yayınları.
- Tekeli, İ. (1998). Türkiye’de Cumhuriyet döneminde kentsel gelişme ve kent planlaması. İçinde Y. Sey (Ed.), 75 yılda değişen kent ve mimarlık (ss. 244–255). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları/Tarih Vakfı.
- Vanlı, Ş. (2006). Mimariden konuşmak – Bilinmek istenmeyen 20. yüzyıl mimarlığı – Eleştirel bakış. Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Mimari Tarih, Teori ve Eleştiri |
| Bölüm | Görüş Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 28 Aralık 2024 |
| Gönderilme Tarihi | 15 Aralık 2024 |
| Kabul Tarihi | 24 Aralık 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024Cilt: 7 Sayı: 1-2 |
