Redirecting to http://dergipark.org.tr/_fragment?_hash=Q7o38Wup7LgrUIRUWoY0uiluHtK7nMkH4dsFt38MxXk&_path=id%3D1589453%26_format%3Dhtml%26_locale%3Dtr%26_controller%3DApp%255CController%255CSite%255CArticleController%253A%253AesiArticleStats.
Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Geçiş Dönemi Sağlık Hizmetleri ve Mimarisi: Bolu Örneği

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 1 - 21, 25.06.2025

Elif Özgen , Bilge Sayıl Onaran

https://doi.org/10.59389/modular.1589453

Öz

Çalışma, 1886 yılında Uğurlu Naip Tepe’de inşa edilen Bolu Memleket Hastanesi’ni, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş sürecinde sağlık yapılarındaki dönüşümü anlamak amacıyla incelemektedir. Tanzimat Fermanı sonrası inşa edilen hastane, özellikle frengi tedavisiyle öne çıkmış ve sağlık hizmetlerinin değişen ihtiyaçlarına yanıt veren bir yapı olarak değerlendirilmiştir. Geç Osmanlı Dönemi’nde inşa edilmesine rağmen yapısal özellikleri ve hizmet anlayışı ile Erken Cumhuriyet Dönemi’ne özgü nitelikler taşıdığı görülmektedir. Araştırma kapsamında sırasıyla literatür, arşiv kaynak tarama, verilerin analizi, kronolojik çerçeveleme ile karşılaştırmalı veri analizi ve sentez yöntemlerinden faydalanılmıştır. Elde edilen veriler, hastanenin mimari dönüşümünü ve toplumsal etkilerini ortaya koyarken sağlık örgütlenmesi bağlamında dönemin sosyal ve kültürel yapılarına ışık tutmaktadır. Çalışma, Bolu’daki sağlık yapılarının tarihsel sürekliliğini belgeleyerek kültürel mirasın korunmasına katkı sağlamayı hedeflemektedir. Bulgular, sürdürülebilirlik politikalarının gelişimine yönelik önemli akademik veriler sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bolu memleket hastanesi Tarihi hastane Bolu tarihi Hastane ve mimarlık Sağlık yapıları

Kaynakça

  • Alsaç, Ü. (1976). Türkiye'deki mimarlık düşüncesinin Cumhuriyet dönemindeki evrimi (Yayın No. 378851). [Doktora tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı.
  • Altay, S. (2019). Atatürk döneminde numune hastanelerine dönüştürülen Osmanlı hastaneleri (1924-1938). Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
  • Aslanoğlu, İ. (2010). Erken Cumhuriyet Dönemi mimarlığı. Bilge Kültür Sanat.
  • Atatürk Üniversitesi (n.d.). Dijital arşiv. Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı. 1 Kasım 2023 tarihinde https://kutuphane.atauni.edu.tr/ adresinden alındı.
  • Aydın, E. (2004). 19. yüzyılda Osmanlı sağlık teşkilatlanması. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 15(15), 185–207.
  • Aydın, E. (2006). Dünya ve Türk Tıp tarihi. Güneş Kitabevi.
  • Batur, E. (2006). Modernizmin serüveni. Alkım Yayınevi.
  • Bayat, A. H. (2006). Osmanlı Devleti'nde Tıp Eğitimi. Y. Coşkun ve N. Yılmaz (Eds.) Osmanlılarda Sağlık I içinde (ss. 237–246). Biofarma.
  • Bilsel, F. C. (2015). The idea of the modern city and the planning of Istanbul from the late Ottoman period to the republic. Kolektif (Ed.), Büyük İstanbul Tarihi Ansiklopedisi (Cilt 9) içinde (ss. 514-553). İstanbul Büyükşehir Bel. Kültür A.Ş. https://istanbultarihi.ist/contents#id-19
  • Birgören, H. (2008). Müstakil Bolu Sancağı Salnâmesi: Milâdî 1916-Rûmî 1334. Bolu Araştırmaları Merkezi.
  • Bulut, A. (2019). Türkiye'de sağlık reformunun tarihçesi. Ç. Keyder, N. Üstündağ, T. Ağartan ve Ç. Yoltar (Eds.), Avrupa'da ve Türkiye'de sağlık politikaları içinde (ss. 111-124). İletişim Yayınları.
  • Çelik, G. (2010). Tanzimat Döneminde Tarihi Yarımada: Tercihler, yaklaşımlar, görünümler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 16, 227–258.
  • Çubukçu, E. (2021). Erken Cumhuriyet Dönemi mimarisinde ulusal kimlik arayışı: Ankara’daki kamu yapıları. Kültür Araştırmaları Dergisi, 9, 359–378.
  • Dedeoğlu, N. (2021). Cumhuriyet dönemi sağlık politikaları ve örgütlenme, 1920-1960. Hekim Sözü, 16, 14–17. https://www.istabip.org.tr/6738-cumhuriyet-donemi-saglik-politikalari-ve-orgutlenme-1920-1960-necati-dedeoglu.html
  • Demirhan, A. (1982). Kısa Tıp tarihi. Bursa Üniversitesi Basımevi.
  • Devlet Arşivleri Başkanlığı. (1933, 9 Ocak). Fon Kodu: 1464-3-7, Gömlek No: 3, Dosya No: 33-3-11 [Arşiv belgesi]. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı.
  • Devlet Arşivleri Başkanlığı. (t.y.). Fon Kodu: DH.SAİDD, Gömlek No: 147, Dosya No: 27, 29/Z/1277 [Arşiv belgesi]. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı.
  • Dimicioğlu, S. (2014). Sebilci Bolu Kültür Dergisi, 6.
  • Dimicioğlu, S. ve Karagülle, C. (2015, 18–19 Aralık). Bolu Memleket Hastanesi [Poster Sunumu]. DOCOMOMO Türkiye Ulusal Çalışma Grubu Poster Sunuşları: Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları XI, Bolu, Türkiye.
  • Doğan, O. (2007). Son devir Osmanlı hastaneleri. Çamlıca Basım Yayın.
  • Ege, R. (1974). Cumhuriyetin 50 yılında Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesinin gelişimi. Başbakanlık Basımevi.
  • Eldem, S. H. (1973). Elli yıllık Cumhuriyet mimarlığı. Mimarlık Dergisi, 121(11-12), 5–11.
  • Erarslan, A. ve Çolak, S. (2021). Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi konut yapıları; İstanbul örnekleri. Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, 16(62), 203–226.
  • Ertuğrul, Z. (2007). Birinci ulusal mimarlık dönemi mimarlarından Muzaffer Bey: Eserleri ve sanat anlayışı (Yayın No. 211494). [Doktora tezi, Anadolu Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı.
  • Google (t.y.). Bolu Hükûmet Meydanı görünüşü [Google Earth]. 15 Aralık 2024 tarihinde https://gdk.tc/q/Stj1Ih adresinden alındı.
  • İsimsiz. (1967). Bolu il yıllığı. Milli Eğitim Basımevi.
  • İzzet Baysal Vakfı. (2012). İzzet Baysal Vakfı halkın ve ülkenin hizmetinde 25 yıl. Ofset Matbaacılık.
  • Kasapoğlu, A. (2016). Türkiye’de sağlık hizmetlerinin dönüşümü. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 19(2), 131–174.
  • Kaya, D. S. (2021). Tanzimattan Cumhuriyetin ilk yıllarına Bolu şehri mahallelerinin nüfusu. Doğu Coğrafya Dergisi, 26(46), 177–192.
  • KEOS. (2024, 15 Aralık). Bolu Belediyesi Kent Otomasyon Sistemi E-İmar. http://cbs.bolu.bel.tr/keos/
  • Kılıç, N., Kayapınar, A., Kaya, B., Kılıç, F. ve Kayapınar L. (2008). Bolu Livâsı 1921-1925 senesi sâlnâmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Bolu Halk Kültürünü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
  • Konrapa, M. Z. (1960). Bolu tarihi. Bolu Vilayet Matbaası.
  • Konrapa, M. Z., Onay, A. T., Halil Bey, Süleyman Avni Bey, Kamil Bey ve Eşref Bey. (1925). Bolu Livâsı Salnâmesi. Bolu Hükümet Matbaası.
  • Müstakil Bolu Sancağı Salnâmesi : Hicrî 1334, Milâdî 1916 / haz. Hamdi Birgören.
  • Nesipoğlu, G. (2018). Olgusal bir yapı olarak sağlık politikaları: 1920-1960 yılları arası Cumhuriyet döneminin tarihsel izleği. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 21(1), 165–177.
  • Özdemir Tiryaki, N. (2022). Cumhuriyetin öncü sanayicisi İzzet Baysal. Phoenix Yayınevi.
  • Özdinç, A. (2020). Cumhuriyet’in ilk yıllarında frengi: 1916-1925 yılları arası salnamelerde Bolu sancağı örneği. Abant Medical Journal, 9(1), 8–19.
  • Özer Baş, G. (2021). Pandemi sürecinin kamusal kullanıma sahip sanat mekânlarına etkisi üzerine bir değerlendirme. Sanat Yazıları, 44, 115–137.
  • Pala, K. ve Aytekin, H. (2018). Türkiye’de 1923–1960 dönemi sağlık politikaları. P. Okyay, N. Dedeoğlu ve Z. Öztek (Eds), Tarihsel Bakışla Halk Sağlığı (ss. 13–22) içinde. Halk Sağlığı Uzmanları Derneği. https://www.halksagligiokulu.org/Kitap/DownloadEBook/b40625a0-0d5a-e07d-71a4-3a0a43e978d3
  • Quataert, D. (2004). XIX. yüzyıla genel bakış ıslahatlar devri 1812-1914. H. İnalcık (Ed.), Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik ve sosyal tarihi cilt 2 içinde (ss. 885-1041). Eren Yayıncılık.
  • Sözen, M. (1984). Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Tonbul, Z. ve Özgün, F. (2009). Tarihi Hastaneler: Gureba Hastaneleri'nden Memleket Hastaneleri'ne ilk sivil hastaneler. Novartis.
  • Ulus. (1940, 20 Ağustos). Cumhuriyet devrinde temeli atılan hastaneler [Günlük Gazete], s. 5.
  • Yıldırım, N. (2014). 14. Yüzyıldan Cumhuriyet'e hastalıklar hastaneler kurumlar: Sağlık tarihi yazıları-I. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Yıldız, Ü. (2018). Son dönem Osmanlı mimari anlayışının sosyal yapıya ve mimarlık kurumuna etkileri (Yayın No. 488822). [Yüksek Lisans tezi, Trakya Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı.

Health Services and Architecture in the Transition Period from the Ottoman Empire to the Republic: Bolu Example

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 1 - 21, 25.06.2025

Elif Özgen , Bilge Sayıl Onaran

https://doi.org/10.59389/modular.1589453

Öz

The study examines Bolu Memleket Hospital, built in 1886 in Uğurlu Naip Tepe, to understand the transformation in health structures during the transition from the Ottoman Empire to the Republic. Built after the Tanzimat Edict, the hospital stood out especially for its treatment of syphilis and was evaluated as a structure that responded to the changing needs of health services. Although it was built in the Late Ottoman Period, it is seen that it has characteristics specific to the Early Republican Period with its structural features and service concept. Within the scope of the research, literature, archival source scanning, data analysis, chronological framing, comparative data analysis, and synthesis methods were utilized, respectively. While the data obtained reveals the architectural transformation and social effects of the hospital, it sheds light on the social and cultural structures of the period in the context of health organizations. The study aims to contribute to the preservation of cultural heritage by documenting the historical continuity of health structures in Bolu. The findings provide important academic data for the development of sustainability policies.

Anahtar Kelimeler

Bolu memleket hospital Historical hospital Bolu history Hospital and architecture Healthcare facilities

Kaynakça

  • Alsaç, Ü. (1976). Türkiye'deki mimarlık düşüncesinin Cumhuriyet dönemindeki evrimi (Yayın No. 378851). [Doktora tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı.
  • Altay, S. (2019). Atatürk döneminde numune hastanelerine dönüştürülen Osmanlı hastaneleri (1924-1938). Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
  • Aslanoğlu, İ. (2010). Erken Cumhuriyet Dönemi mimarlığı. Bilge Kültür Sanat.
  • Atatürk Üniversitesi (n.d.). Dijital arşiv. Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı. 1 Kasım 2023 tarihinde https://kutuphane.atauni.edu.tr/ adresinden alındı.
  • Aydın, E. (2004). 19. yüzyılda Osmanlı sağlık teşkilatlanması. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 15(15), 185–207.
  • Aydın, E. (2006). Dünya ve Türk Tıp tarihi. Güneş Kitabevi.
  • Batur, E. (2006). Modernizmin serüveni. Alkım Yayınevi.
  • Bayat, A. H. (2006). Osmanlı Devleti'nde Tıp Eğitimi. Y. Coşkun ve N. Yılmaz (Eds.) Osmanlılarda Sağlık I içinde (ss. 237–246). Biofarma.
  • Bilsel, F. C. (2015). The idea of the modern city and the planning of Istanbul from the late Ottoman period to the republic. Kolektif (Ed.), Büyük İstanbul Tarihi Ansiklopedisi (Cilt 9) içinde (ss. 514-553). İstanbul Büyükşehir Bel. Kültür A.Ş. https://istanbultarihi.ist/contents#id-19
  • Birgören, H. (2008). Müstakil Bolu Sancağı Salnâmesi: Milâdî 1916-Rûmî 1334. Bolu Araştırmaları Merkezi.
  • Bulut, A. (2019). Türkiye'de sağlık reformunun tarihçesi. Ç. Keyder, N. Üstündağ, T. Ağartan ve Ç. Yoltar (Eds.), Avrupa'da ve Türkiye'de sağlık politikaları içinde (ss. 111-124). İletişim Yayınları.
  • Çelik, G. (2010). Tanzimat Döneminde Tarihi Yarımada: Tercihler, yaklaşımlar, görünümler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 16, 227–258.
  • Çubukçu, E. (2021). Erken Cumhuriyet Dönemi mimarisinde ulusal kimlik arayışı: Ankara’daki kamu yapıları. Kültür Araştırmaları Dergisi, 9, 359–378.
  • Dedeoğlu, N. (2021). Cumhuriyet dönemi sağlık politikaları ve örgütlenme, 1920-1960. Hekim Sözü, 16, 14–17. https://www.istabip.org.tr/6738-cumhuriyet-donemi-saglik-politikalari-ve-orgutlenme-1920-1960-necati-dedeoglu.html
  • Demirhan, A. (1982). Kısa Tıp tarihi. Bursa Üniversitesi Basımevi.
  • Devlet Arşivleri Başkanlığı. (1933, 9 Ocak). Fon Kodu: 1464-3-7, Gömlek No: 3, Dosya No: 33-3-11 [Arşiv belgesi]. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı.
  • Devlet Arşivleri Başkanlığı. (t.y.). Fon Kodu: DH.SAİDD, Gömlek No: 147, Dosya No: 27, 29/Z/1277 [Arşiv belgesi]. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı.
  • Dimicioğlu, S. (2014). Sebilci Bolu Kültür Dergisi, 6.
  • Dimicioğlu, S. ve Karagülle, C. (2015, 18–19 Aralık). Bolu Memleket Hastanesi [Poster Sunumu]. DOCOMOMO Türkiye Ulusal Çalışma Grubu Poster Sunuşları: Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları XI, Bolu, Türkiye.
  • Doğan, O. (2007). Son devir Osmanlı hastaneleri. Çamlıca Basım Yayın.
  • Ege, R. (1974). Cumhuriyetin 50 yılında Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesinin gelişimi. Başbakanlık Basımevi.
  • Eldem, S. H. (1973). Elli yıllık Cumhuriyet mimarlığı. Mimarlık Dergisi, 121(11-12), 5–11.
  • Erarslan, A. ve Çolak, S. (2021). Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi konut yapıları; İstanbul örnekleri. Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, 16(62), 203–226.
  • Ertuğrul, Z. (2007). Birinci ulusal mimarlık dönemi mimarlarından Muzaffer Bey: Eserleri ve sanat anlayışı (Yayın No. 211494). [Doktora tezi, Anadolu Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı.
  • Google (t.y.). Bolu Hükûmet Meydanı görünüşü [Google Earth]. 15 Aralık 2024 tarihinde https://gdk.tc/q/Stj1Ih adresinden alındı.
  • İsimsiz. (1967). Bolu il yıllığı. Milli Eğitim Basımevi.
  • İzzet Baysal Vakfı. (2012). İzzet Baysal Vakfı halkın ve ülkenin hizmetinde 25 yıl. Ofset Matbaacılık.
  • Kasapoğlu, A. (2016). Türkiye’de sağlık hizmetlerinin dönüşümü. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 19(2), 131–174.
  • Kaya, D. S. (2021). Tanzimattan Cumhuriyetin ilk yıllarına Bolu şehri mahallelerinin nüfusu. Doğu Coğrafya Dergisi, 26(46), 177–192.
  • KEOS. (2024, 15 Aralık). Bolu Belediyesi Kent Otomasyon Sistemi E-İmar. http://cbs.bolu.bel.tr/keos/
  • Kılıç, N., Kayapınar, A., Kaya, B., Kılıç, F. ve Kayapınar L. (2008). Bolu Livâsı 1921-1925 senesi sâlnâmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Bolu Halk Kültürünü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
  • Konrapa, M. Z. (1960). Bolu tarihi. Bolu Vilayet Matbaası.
  • Konrapa, M. Z., Onay, A. T., Halil Bey, Süleyman Avni Bey, Kamil Bey ve Eşref Bey. (1925). Bolu Livâsı Salnâmesi. Bolu Hükümet Matbaası.
  • Müstakil Bolu Sancağı Salnâmesi : Hicrî 1334, Milâdî 1916 / haz. Hamdi Birgören.
  • Nesipoğlu, G. (2018). Olgusal bir yapı olarak sağlık politikaları: 1920-1960 yılları arası Cumhuriyet döneminin tarihsel izleği. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 21(1), 165–177.
  • Özdemir Tiryaki, N. (2022). Cumhuriyetin öncü sanayicisi İzzet Baysal. Phoenix Yayınevi.
  • Özdinç, A. (2020). Cumhuriyet’in ilk yıllarında frengi: 1916-1925 yılları arası salnamelerde Bolu sancağı örneği. Abant Medical Journal, 9(1), 8–19.
  • Özer Baş, G. (2021). Pandemi sürecinin kamusal kullanıma sahip sanat mekânlarına etkisi üzerine bir değerlendirme. Sanat Yazıları, 44, 115–137.
  • Pala, K. ve Aytekin, H. (2018). Türkiye’de 1923–1960 dönemi sağlık politikaları. P. Okyay, N. Dedeoğlu ve Z. Öztek (Eds), Tarihsel Bakışla Halk Sağlığı (ss. 13–22) içinde. Halk Sağlığı Uzmanları Derneği. https://www.halksagligiokulu.org/Kitap/DownloadEBook/b40625a0-0d5a-e07d-71a4-3a0a43e978d3
  • Quataert, D. (2004). XIX. yüzyıla genel bakış ıslahatlar devri 1812-1914. H. İnalcık (Ed.), Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik ve sosyal tarihi cilt 2 içinde (ss. 885-1041). Eren Yayıncılık.
  • Sözen, M. (1984). Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Tonbul, Z. ve Özgün, F. (2009). Tarihi Hastaneler: Gureba Hastaneleri'nden Memleket Hastaneleri'ne ilk sivil hastaneler. Novartis.
  • Ulus. (1940, 20 Ağustos). Cumhuriyet devrinde temeli atılan hastaneler [Günlük Gazete], s. 5.
  • Yıldırım, N. (2014). 14. Yüzyıldan Cumhuriyet'e hastalıklar hastaneler kurumlar: Sağlık tarihi yazıları-I. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Yıldız, Ü. (2018). Son dönem Osmanlı mimari anlayışının sosyal yapıya ve mimarlık kurumuna etkileri (Yayın No. 488822). [Yüksek Lisans tezi, Trakya Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı.
Toplam 45 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular İç Mimarlık , Mimari Tarih, Teori ve Eleştiri
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Elif Özgen 0000-0002-8081-2097

Bilge Sayıl Onaran 0000-0001-9395-3596

Yayımlanma Tarihi 25 Haziran 2025
Gönderilme Tarihi 21 Kasım 2024
Kabul Tarihi 24 Aralık 2024
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 8 Sayı: 1

Kaynak Göster

APA Özgen, E., & Sayıl Onaran, B. (2025). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Geçiş Dönemi Sağlık Hizmetleri ve Mimarisi: Bolu Örneği. Modular Journal, 8(1), 1-21. https://doi.org/10.59389/modular.1589453
 Kapak Resmi İndir