Arşiv Belgeleri Işığında Erken Cumhuriyet Döneminin İki Halkevi Yapısı: Giresun ve Şebinkarahisar Halkevi
Abstract
Halkevleri ve Halkodaları, 1932–1951 yılları arasında okuma yazma çalışmalarına katkıda bulunmakla birlikte Cumhuriyet ilkelerinin ülke çapında benimsenmesini hedefleyen yaygın eğitim merkezleridir. Metinde mimarlık tarihi literatüründe daha önce incelenmemiş olan Giresun Halkevi ile Şebinkarahisar Halkevi binalarının Cumhuriyet Arşivi belgeleri ışığında ortaya çıkarılması ve mimari açıdan değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Giresun ve Şebinkarahisar, önce iki ayrı il merkeziyken 1933’te Şebinkarahisar Giresun’a bağlanmış ve ilçe statüsüne getirilmiştir. Buradan hareketle çalışmanın amacı doğrultusunda Erken Cumhuriyet Dönemi’nde birbiriyle ilişkili iki kentin idari statü değişiminin kültürel kurumlara yansımasını değerlendirmek ilk hedeftir. Cumhuriyet Arşivi belgeleri, 1944 yılına kadar Şebinkarahisar’da halkevi faaliyetlerinin dağınık olarak gerçekleştiğini; bu nedenle yeni halkevi binasının projelendirildiğini göstermektedir. Giresun’da ise Fransa ve Rusya’nın ortak olarak kullandığı konsolosluk binası, Cumhuriyet Halk Fırkası’na (CHF) tahsis edilmiş, aynı zamanda halkevi olarak kullanılmıştır. Giresun’un il merkezi olması; kent merkezinde bulunan mevcut ve görkemli bir yapının (eski konsolosluk binası) hızlı bir biçimde halkevine dönüştürülmesini mümkün ve gerekli kılmış gibi görünmektedir. Buna karşın, ilçe statüsündeki Şebinkarahisar’da mevcut yapı stoğunun elverişsiz olması nedeniyle ‘Küçük A Tipi’ tip projelerinden birinin uygun görülmesi; idari statünün doğrudan mimari tercihlere yansıdığını ve ilçe düzeyinde ekonomik ve standart bir projenin önerildiğini göstermektedir. Böylelikle Erken Cumhuriyet Dönemi halkevi mimarlığının farklı örneklerini karşılaştırmalı olarak incelemek, çalışmanın ikinci hedefi olarak belirlenmiştir.
References
- Aktaş, H. (2015). Samsun halkevi (1932-1951) (Tez No. 399473) [Yüksek lisans tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Anonim. (1937). Bayındırlık İşleri Dergisi, (5).
- Anonim. (1938a). Bayındırlık İşleri Dergisi, (5).
- Anonim. (1938b). Belediyeler Dergisi, (36), 69–70.
- Anonim. (1942). Bayındırlık İşleri Dergisi, (5-6).
- Anonim. (1943). Bayındırlık İşleri Dergisi, (5-6), 270.
- Anonim. (1947). Bayındırlık İşleri Dergisi, 154–160.
- Biber, T. E. (2009). Işık gazetesine göre 1919–1923 yılları arasında Giresun’da sosyal ve ekonomik hayat. Uluslararası Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 651–660). Giresun Belediyesi.
- Çeçen, A. (2018). Atatürk’ün kültür kurumu halkevleri. Tarihçi Kitabevi.
- Çiçek, R. (2000). Cumhuriyetin ilk yıllarında Şebinkarahisar’ın sosyal ve ekonomik yapısı. I. Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 63–76). Şebinkarahisar Belediyesi Yayınları.
- Dahiliye Vekaleti. (1929). Vilayet-i Hususi İdareleri faaliyetinden 1928. Dahiliye Vekaleti Mahalli İşler Umum Müdürlüğü.
- Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA). 490-1-0-0 / 1713-962-1.
- Duman, Ö. (2009). Cumhuriyet Halk Partisi müfettiş raporlarına göre Giresun’un sosyo-ekonomik ve kültürel durumu (1935–1945). Uluslararası Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 124–131). Giresun Belediyesi.
- Durukan, A. (2006). Cumhuriyetin çağdaşlaşma düşüncesinin yaşama ve mekâna yansımaları: Halkevi binaları örneği (Tez No. 222019) [Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Elmas, N. (2000). İzler Mecmuası’nda Şebinkarahisar (1926). A. Çelik (Ed.), I. Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 197–213). Şebinkarahisar Belediyesi Yayınları.
- Fatsa, M. (2021). Kurumları ve yapılarıyla Giresun şehri (Osmanlı dönemi). Arı Sanat Yayınevi.
- Giresun İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (t.y.). Kamu Yapıları: Eski Hükümet Konağı (Şebinkarahisar). http://giresun.ktb.gov.tr adresinden alındı.
- Giresun’da yeni yol ve köprüler. (1939). Belediyeler Dergisi, (42), 62.
- Gülşen, A. (2014). Giresun’da sosyal, ekonomik, siyasi ve kültürel yaşam (1945–1960) (Tez No. 375249) [Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Kerassunde Giresun [@kerassunde.giresun]. (2024, 4 Temmuz). Tarihte yolculuk [Fotoğraf]. Instagram. https://www.instagram.com/kerassunde.giresun/p/C3QRIe8tJa8/
- Kulözü, N. (2017). Yitirilen bir erken Cumhuriyet dönemi mirası: Erzurum halkevi. Mimarlık Dergisi, (395).
- Kuran, E. (1997). Cumhuriyet döneminde Giresun (1923–1980). Giresun Tarihi Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 359–364).
- Oğuzhan, İ. F. (2022). Türkiye’de tek parti dönemi ulus inşa süreci ve halkevlerinin rolü (1932-1946) (Tez No. 764965) [Yüksek lisans tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Oran, S. (1940). Küçük halkevleri tip projeleri. Arkitekt, (07-08), 159–163.
- Öksüz, M. (2003). 1932-1951 yılları arasında Giresun halkevinde yapılan halkbilim çalışmaları (Tez No. 137571) [Yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Özacun, O. (2002). Halkevlerinin kuruluşu ve Atatürk döneminde İstanbul halkevlerinin faaliyetleri (1932-1938) (Tez No. 122975) [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Özcan, M. V. (2016). Taşra kıyı kentlerinde mekânsal değişim: Giresun örneği (Tez No. 450692) [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Özen, F. (2017). Modern Türkiye’nin yeni insan arayışı: Halkevleri örneği (1932-1938) (Tez No. 501358) [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Özer, İ. (2010). Türk modernleşmesinde halkevleri ve Diyarbakır halkevi örneği (Tez No. 277202) [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Pala, H. (2006). Cumhuriyet modernleşmesi projesinin bir aracı olarak Ordu halkevi ve çalışmaları (Tez No. 209480) [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Sağlam, A. İ. (2018). Yarışma yoluyla elde edilen halkevlerinin kamusal niteliğinin mekansal olarak incelenmesi (Tez No. 542505) [Yüksek lisans tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Sarısaman, S. (1998). Giresun basınına göre Cumhuriyet’in ilk yıllarında Giresun’da sosyal, kültürel ve ekonomik hayat. Giresun Kültür Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 59–82). Giresun Belediyesi.
- Şebinkarahisar imar planı izahat raporu. (1940). Belediyeler Dergisi, (62), 28–29.
- Şenyurt, O. (2022). Mekansal yetersizlikleri ve işlevsel sorunlarıyla Şişli Halkevi’nin unutulan kısa tarihi. Arredamento Mimarlık, (353), 102–111.
- Taş, A. (2015). Türk modernleşmesinde halkevleri ve Van halkevi [1932-1951] (Tez No. 381306) [Yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Temizhan, O. (2006). Halkevleri ve halkevlerinin 1932–1940 arası eğitim faaliyetleri (Tez No. 187702) [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Yaşar, V. (2018). Türkiye’nin modernleşme sürecinde Ankara halkevi ve faaliyetleri (1932-1951) (Tez No. 620764) [Yüksek lisans tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Yerasimos, S. (1996). Tanzimat’ın kent reformları üzerine. P. Dumont ve F. Georgeon (Der.), Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri içinde (A. Berktay, Çev., ss. 1–8). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Yılmaz, G. (2006). Şehir coğrafyası açısından Şebinkarahisar (Tez No. 187702) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Yonis, H. A. (2021). Halkevleri kuruluşu ve tarihsel işlevi (Tez No. 681956) [Yüksek lisans tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
Two People’s Houses of Early Republican Turkey in the light of Archive Documents: Giresun and Şebinkarahisar People’s House
Abstract
People’s Houses and Rooms functioned as widespread educational centers aiming to disseminate the principles of the Republic throughout the country. This study aims to reveal and evaluate, from an architectural perspective, the Giresun and Şebinkarahisar People’s Houses, which have not previously been examined in the architectural history literature. While Giresun and Şebinkarahisar were initially two separate cities, in 1933 Şebinkarahisar was incorporated into Giresun and brought to district status. Accordingly, the first objective of the study is to assess how this change in administrative status during the early Republican period was reflected in cultural institutions. Giresun’s position as a provincial center appears to have made both possible and necessary the rapid adaptation of a prominent building in the city center into a People’s House. In contrast, in Şebinkarahisar, the inadequacy of the existing building stock led to the selection of the standardized ‘Small Type A’ projects, demonstrating that administrative status directly influenced architectural choices: while a representative existing building was transformed in the provincial center, an economical and standardized project was proposed for the districts. Thus, the comparative analysis of these different examples of People’s House from the early Republican period constitutes the second aim of the study.
References
- Aktaş, H. (2015). Samsun halkevi (1932-1951) (Tez No. 399473) [Yüksek lisans tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Anonim. (1937). Bayındırlık İşleri Dergisi, (5).
- Anonim. (1938a). Bayındırlık İşleri Dergisi, (5).
- Anonim. (1938b). Belediyeler Dergisi, (36), 69–70.
- Anonim. (1942). Bayındırlık İşleri Dergisi, (5-6).
- Anonim. (1943). Bayındırlık İşleri Dergisi, (5-6), 270.
- Anonim. (1947). Bayındırlık İşleri Dergisi, 154–160.
- Biber, T. E. (2009). Işık gazetesine göre 1919–1923 yılları arasında Giresun’da sosyal ve ekonomik hayat. Uluslararası Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 651–660). Giresun Belediyesi.
- Çeçen, A. (2018). Atatürk’ün kültür kurumu halkevleri. Tarihçi Kitabevi.
- Çiçek, R. (2000). Cumhuriyetin ilk yıllarında Şebinkarahisar’ın sosyal ve ekonomik yapısı. I. Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 63–76). Şebinkarahisar Belediyesi Yayınları.
- Dahiliye Vekaleti. (1929). Vilayet-i Hususi İdareleri faaliyetinden 1928. Dahiliye Vekaleti Mahalli İşler Umum Müdürlüğü.
- Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA). 490-1-0-0 / 1713-962-1.
- Duman, Ö. (2009). Cumhuriyet Halk Partisi müfettiş raporlarına göre Giresun’un sosyo-ekonomik ve kültürel durumu (1935–1945). Uluslararası Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 124–131). Giresun Belediyesi.
- Durukan, A. (2006). Cumhuriyetin çağdaşlaşma düşüncesinin yaşama ve mekâna yansımaları: Halkevi binaları örneği (Tez No. 222019) [Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Elmas, N. (2000). İzler Mecmuası’nda Şebinkarahisar (1926). A. Çelik (Ed.), I. Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 197–213). Şebinkarahisar Belediyesi Yayınları.
- Fatsa, M. (2021). Kurumları ve yapılarıyla Giresun şehri (Osmanlı dönemi). Arı Sanat Yayınevi.
- Giresun İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (t.y.). Kamu Yapıları: Eski Hükümet Konağı (Şebinkarahisar). http://giresun.ktb.gov.tr adresinden alındı.
- Giresun’da yeni yol ve köprüler. (1939). Belediyeler Dergisi, (42), 62.
- Gülşen, A. (2014). Giresun’da sosyal, ekonomik, siyasi ve kültürel yaşam (1945–1960) (Tez No. 375249) [Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Kerassunde Giresun [@kerassunde.giresun]. (2024, 4 Temmuz). Tarihte yolculuk [Fotoğraf]. Instagram. https://www.instagram.com/kerassunde.giresun/p/C3QRIe8tJa8/
- Kulözü, N. (2017). Yitirilen bir erken Cumhuriyet dönemi mirası: Erzurum halkevi. Mimarlık Dergisi, (395).
- Kuran, E. (1997). Cumhuriyet döneminde Giresun (1923–1980). Giresun Tarihi Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 359–364).
- Oğuzhan, İ. F. (2022). Türkiye’de tek parti dönemi ulus inşa süreci ve halkevlerinin rolü (1932-1946) (Tez No. 764965) [Yüksek lisans tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Oran, S. (1940). Küçük halkevleri tip projeleri. Arkitekt, (07-08), 159–163.
- Öksüz, M. (2003). 1932-1951 yılları arasında Giresun halkevinde yapılan halkbilim çalışmaları (Tez No. 137571) [Yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Özacun, O. (2002). Halkevlerinin kuruluşu ve Atatürk döneminde İstanbul halkevlerinin faaliyetleri (1932-1938) (Tez No. 122975) [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Özcan, M. V. (2016). Taşra kıyı kentlerinde mekânsal değişim: Giresun örneği (Tez No. 450692) [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Özen, F. (2017). Modern Türkiye’nin yeni insan arayışı: Halkevleri örneği (1932-1938) (Tez No. 501358) [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Özer, İ. (2010). Türk modernleşmesinde halkevleri ve Diyarbakır halkevi örneği (Tez No. 277202) [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Pala, H. (2006). Cumhuriyet modernleşmesi projesinin bir aracı olarak Ordu halkevi ve çalışmaları (Tez No. 209480) [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Sağlam, A. İ. (2018). Yarışma yoluyla elde edilen halkevlerinin kamusal niteliğinin mekansal olarak incelenmesi (Tez No. 542505) [Yüksek lisans tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Sarısaman, S. (1998). Giresun basınına göre Cumhuriyet’in ilk yıllarında Giresun’da sosyal, kültürel ve ekonomik hayat. Giresun Kültür Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 59–82). Giresun Belediyesi.
- Şebinkarahisar imar planı izahat raporu. (1940). Belediyeler Dergisi, (62), 28–29.
- Şenyurt, O. (2022). Mekansal yetersizlikleri ve işlevsel sorunlarıyla Şişli Halkevi’nin unutulan kısa tarihi. Arredamento Mimarlık, (353), 102–111.
- Taş, A. (2015). Türk modernleşmesinde halkevleri ve Van halkevi [1932-1951] (Tez No. 381306) [Yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Temizhan, O. (2006). Halkevleri ve halkevlerinin 1932–1940 arası eğitim faaliyetleri (Tez No. 187702) [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Yaşar, V. (2018). Türkiye’nin modernleşme sürecinde Ankara halkevi ve faaliyetleri (1932-1951) (Tez No. 620764) [Yüksek lisans tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Yerasimos, S. (1996). Tanzimat’ın kent reformları üzerine. P. Dumont ve F. Georgeon (Der.), Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri içinde (A. Berktay, Çev., ss. 1–8). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Yılmaz, G. (2006). Şehir coğrafyası açısından Şebinkarahisar (Tez No. 187702) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
- Yonis, H. A. (2021). Halkevleri kuruluşu ve tarihsel işlevi (Tez No. 681956) [Yüksek lisans tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Architectural History, Theory and Criticism |
| Journal Section | Research Article |
| Authors | |
| Submission Date | March 21, 2025 |
| Acceptance Date | November 11, 2025 |
| Publication Date | December 27, 2025 |
| Published in Issue | Year 2025 Volume: 8 Issue: 2 |