Öz
Oryantalist yapılar İslam ülkelerinin mimarlıklarına ilişkin bazı yapı öğelerinin karmaşık biçimde bir araya getirildiği bir mimari yaklaşımla tasarlanmıştır. Gerek iç mekânda gerekse yapı formu bağlamında çağrışım, benzetme kaygısını da beraberinde getirdiğinden, batı dünyası, doğu mimarlıkları için geliştirilen bazı klişeler üzerinden tasarım yaklaşımlarını geliştirmiştir. Bu yapılar plan şemaları, işlevleri ve cephe özellikleri bağlamında bir bütünlük oluşturmaktan öte doğuya ilişkin bir çağrışım yapmak üzere çeşitli biçimlerde yapı öğelerini bir arada bulundururlar. Batıda özellikle cami çağrışımı yapan binalar oldukça farklı ve şaşırtıcı işlevler için üretilmiştir. Bu makalede, Macaristan’ın başkenti Budapeşte Hayvanat Bahçesi Fil Ahırı’nın 1912 yılında cami biçiminde inşa edilmesi hakkında Osmanlı yönetimi tarafından verilen tepki değerlendirilmiş, yapının oryantalist üslubu ile tarih ve siyaset ilişkisinin kurgulanması amaçlanmıştır. Endüstri devrimi ve sömürgeciliğin etkisiyle, doğu halklarının geçmişlerine ilişkin kültürel bir simge olan mimarlıklarının dönüştürülerek, üretilen oryantalist mimarlık kılıfı içinde, batı tarafından tanımlanabilir hale geldiği sonucuna varılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Teşekkür
Macarca olan bu gazete yazısını çeviren Budapeşte Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi öğretim üyelerinden Máté Gergő Kovács’a teşekkürü bir borç bilirim.
Kaynakça
- Avcıoğlu, Nebahat, Turquerie ve Temsil Politikası, 1728-1876, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2014.
- Batur, Afife, “Mimarlık Oryantalist Eğilimler”, Mimari Akımlar 1, YEM., İstanbul 1996.
- Colonas, Vassilis, Greek Architects In The Ottoman Empire (19th -20 th centuries), OLKOS, Atina 2005.
- Çolak, Melek, “Macaristan’da Müslümanlık ve İmam Abdüllatif Efendi (1909-1946)”, https://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015, ss. 1021-1049, Erişim: 07.05.2020.
- Demirel, Fatmagül, Sultan II. Abdülhamid’in Mirası İstanbul’da Kamu Binaları, İ.T.O., İstanbul 2011.
- Demirok, Z., 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Bosna-Hersek’te Oryantalist Mimarlık, Y. L. Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 2001.
- Karacagil, Ö. Kürşad, “II. Wilhelm’in Osmanlı İmparatorluğunu Ziyareti ve Mihmandarı Mehmed Şakir Paşa’nın Günlüğü (1898)”, Türkiyat Mecmuası, C. 24/Güz, 2014, ss. 73-97.
- Karakaş, Ali, “Bir Kavram Olarak Oksidentalizm”, SBARD, S. 25, 2015, ss. 165-184.
- Karagülmez, Müjdat, Macaristan’da Türkoloji (1870-1945), Y. L. Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla 2013.
- Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Sodom ve Gomore, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
- Kutlu, Sacit, Milliyetçilik ve Emperyalizm Yüzyılında Balkanlar ve Osmanlı Devleti, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2007.
- Namal, Yücel, “I. Dünya Savaşı Yıllarında Türk-Macar Dostluğuna Bir Örnek: Macaristan’da İslamiyet’in Resmi Din Olarak Kabulü (1916)”, Avrasya Etüdleri, Yıl 25, S.: 55, 2019, ss. 119-161.
- Önen, Nizam, Turancı Hareketler: Macaristan ve Türkiye (1910-1944), Doktora Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Ankara Üniversitesi 2003.
- Özdemir, Nihan, Meliha Ulupınar Öz, Yılmaz Kılıç, İlker Usta, “Furniture in The Ottoman As A Visual Element: Presentation of Chair in Photographs”, 29th The International Conference Research For Furniture Industry, Gazi Üniversitesi, Ankara 2019, ss. 315-340.
- Roth, Leland M., Mimarlığın Öyküsü, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2000.
- Said, Edward W., Şarkiyatçılık: Batı’nın Şark Anlayışları, 8. B., Metis, İstanbul 2014.
- Saner, Turgut, 19. Yüzyıl İstanbul Mimarlığında Oryantalizm, Pera Turizm ve Ticaret A.Ş., İstanbul 1998.
- Şenyurt, Oya, “II. Abdülhamid Döneminde Panislamist Siyasetin Mimaride Oksidentalist Temsiliyete Dönüşmesi Üzerine Bir Deneme”, Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8(15), ss. 9-32.
- Şenyurt, Oya, Osmanlı’da Mimari Mekân ve Yaşam: Zamanın Mekânları Mekânın Zamanları, Doğu Kitabevi, İstanbul 2018.
- Şenyurt, Oya, “Abdullah Biraderler’in Fotoğrafhanesi’nden Kürklü Kadın ve Şömine: Bir Arşiv Fotoğrafının Düşündürdükleri”, Kebikeç: İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, S.: 40, 2015, ss. 197-210.
- Tanyeli, Uğur, “Konut Mekanında Modernite Kavgası”, Mimarlık Dergisi, S.: 262, Ankara 1995, ss. 16-18.
- Tanyeli, Uğur, “İslam Mimarlığı Kavramına Eleştirel Bir Bakış”, Mimarlık Dergisi, Ankara 1987, S.: 226, ss. 52-54.
- Turan İpek Altuğ, Emine Malkoç True, “Kentsel Bir Dış Mekân Olarak Hayvanat Bahçeleri: Türkiye’den Öne Çıkan Örnekler”, ADÜ ZİRAAT DERGİSİ, 14(2), 2017, ss. 23-28.
- -; “Old and prestigious buildings”, https://zoobudapest.com/en/th, Erişim: 19.02.2020.
- -; Budapeşte (1900-2000), Boyut Yayın Grubu, İstanbul 2004.
- -; -, “İsviçre’nin Neuchâtel Bölgesinde Bir Minare: Serrières’te “Doğudan Bir İz”, Mimarlık Dergisi, S. 352, Mart-Nisan 2010, sny. Osmanlı Arşivi (O.A.)
- O.A., HR. SYS. (Hariciye Nezareti Siyasi).
- O.A., Y.PRK. EŞA. (Yıldız Perakede Evrakı Elçilik, Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik).
Öz
Orientalist buildings are designed with an architectural approach in which some building elements related to the architecture of Islamic countries are combined in a complex way. Both interiors and in the context of structural form associations, that brought up the imitation concerns, the western world has developed through the design approach improved for some of cliches of eastern architecture. These structures combine building elements in a variety of forms to create an associations as to the east, rather than ensuring the integrity in terms of plan schemes, functions and facade features. Especially the building of a mosque associations it has been produced for quite different and amazing functions, in the West. In this article, the reactions of Ottoman government about the building of Budapest Zoo Elephants House in the form of a mosque in 1912 was evaluated and it was aimed to construct the orientalist style of the building with its history and politics. With the effect of the industrial revolution and colonialism, it was concluded that the architecture of the eastern community, which is a cultural symbol related to their past, was transformed and became definable by the west within the cover of orientalist architecture produced.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Avcıoğlu, Nebahat, Turquerie ve Temsil Politikası, 1728-1876, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2014.
- Batur, Afife, “Mimarlık Oryantalist Eğilimler”, Mimari Akımlar 1, YEM., İstanbul 1996.
- Colonas, Vassilis, Greek Architects In The Ottoman Empire (19th -20 th centuries), OLKOS, Atina 2005.
- Çolak, Melek, “Macaristan’da Müslümanlık ve İmam Abdüllatif Efendi (1909-1946)”, https://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015, ss. 1021-1049, Erişim: 07.05.2020.
- Demirel, Fatmagül, Sultan II. Abdülhamid’in Mirası İstanbul’da Kamu Binaları, İ.T.O., İstanbul 2011.
- Demirok, Z., 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Bosna-Hersek’te Oryantalist Mimarlık, Y. L. Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 2001.
- Karacagil, Ö. Kürşad, “II. Wilhelm’in Osmanlı İmparatorluğunu Ziyareti ve Mihmandarı Mehmed Şakir Paşa’nın Günlüğü (1898)”, Türkiyat Mecmuası, C. 24/Güz, 2014, ss. 73-97.
- Karakaş, Ali, “Bir Kavram Olarak Oksidentalizm”, SBARD, S. 25, 2015, ss. 165-184.
- Karagülmez, Müjdat, Macaristan’da Türkoloji (1870-1945), Y. L. Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla 2013.
- Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Sodom ve Gomore, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
- Kutlu, Sacit, Milliyetçilik ve Emperyalizm Yüzyılında Balkanlar ve Osmanlı Devleti, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2007.
- Namal, Yücel, “I. Dünya Savaşı Yıllarında Türk-Macar Dostluğuna Bir Örnek: Macaristan’da İslamiyet’in Resmi Din Olarak Kabulü (1916)”, Avrasya Etüdleri, Yıl 25, S.: 55, 2019, ss. 119-161.
- Önen, Nizam, Turancı Hareketler: Macaristan ve Türkiye (1910-1944), Doktora Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Ankara Üniversitesi 2003.
- Özdemir, Nihan, Meliha Ulupınar Öz, Yılmaz Kılıç, İlker Usta, “Furniture in The Ottoman As A Visual Element: Presentation of Chair in Photographs”, 29th The International Conference Research For Furniture Industry, Gazi Üniversitesi, Ankara 2019, ss. 315-340.
- Roth, Leland M., Mimarlığın Öyküsü, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2000.
- Said, Edward W., Şarkiyatçılık: Batı’nın Şark Anlayışları, 8. B., Metis, İstanbul 2014.
- Saner, Turgut, 19. Yüzyıl İstanbul Mimarlığında Oryantalizm, Pera Turizm ve Ticaret A.Ş., İstanbul 1998.
- Şenyurt, Oya, “II. Abdülhamid Döneminde Panislamist Siyasetin Mimaride Oksidentalist Temsiliyete Dönüşmesi Üzerine Bir Deneme”, Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8(15), ss. 9-32.
- Şenyurt, Oya, Osmanlı’da Mimari Mekân ve Yaşam: Zamanın Mekânları Mekânın Zamanları, Doğu Kitabevi, İstanbul 2018.
- Şenyurt, Oya, “Abdullah Biraderler’in Fotoğrafhanesi’nden Kürklü Kadın ve Şömine: Bir Arşiv Fotoğrafının Düşündürdükleri”, Kebikeç: İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, S.: 40, 2015, ss. 197-210.
- Tanyeli, Uğur, “Konut Mekanında Modernite Kavgası”, Mimarlık Dergisi, S.: 262, Ankara 1995, ss. 16-18.
- Tanyeli, Uğur, “İslam Mimarlığı Kavramına Eleştirel Bir Bakış”, Mimarlık Dergisi, Ankara 1987, S.: 226, ss. 52-54.
- Turan İpek Altuğ, Emine Malkoç True, “Kentsel Bir Dış Mekân Olarak Hayvanat Bahçeleri: Türkiye’den Öne Çıkan Örnekler”, ADÜ ZİRAAT DERGİSİ, 14(2), 2017, ss. 23-28.
- -; “Old and prestigious buildings”, https://zoobudapest.com/en/th, Erişim: 19.02.2020.
- -; Budapeşte (1900-2000), Boyut Yayın Grubu, İstanbul 2004.
- -; -, “İsviçre’nin Neuchâtel Bölgesinde Bir Minare: Serrières’te “Doğudan Bir İz”, Mimarlık Dergisi, S. 352, Mart-Nisan 2010, sny. Osmanlı Arşivi (O.A.)
- O.A., HR. SYS. (Hariciye Nezareti Siyasi).
- O.A., Y.PRK. EŞA. (Yıldız Perakede Evrakı Elçilik, Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik).
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 15 Eylül 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 Cilt: 4 Sayı: 8 |