Araştırma Makalesi
Yıl 2022,
Cilt: 36 Sayı: 2, 609 - 631, 29.06.2022
Öz
Popular novels not only reflect the historical accumulation and experience of humanity, but also shed light on the future, and because of this feature, they attract people from almost all over the world. In popular novels that have been incorporated into popular culture, which significantly directs individual and social life practices in modern times, writers deal with the themes of religion, happiness and search for meaning, sometimes as an existential pain experienced by the heroes of the novel, and sometimes in the context of criticism or dilemmas of modernity. Stefan Zweig, one of the most popular names in our country with his novels, also directly or indirectly refers to the aforementioned themes in his works. In this article, which investigates how the themes of religion, happiness and search for meaning are examined in the sociological context in Stefan Zweig’s works, document analysis, one of the qualitative research techniques, is used. This article, which includes thirty-one of Zweig’s works translated into Turkish, aims to contribute to the literature by considering Zweig’s novels from the perspective of sociology of religion. The main motivation of this article is the lack of research on sociology of religion specific to novels that have gained global popularity, and the lack of a study focusing directly on Zweig within the framework of this field. As a result, it has been reached the idea that Zweig analyzes the dilemmas of modern man, which he frequently mentions in his novels, and that his perspective related to religion, happiness and search for meaning has undergone changes in parallel with his own life story.
Anahtar Kelimeler
Stefan Zweig Popular novel Religion Happiness Search for meaning
Kaynakça
- Adorno, T. W., & Horkheimer, M. (2010). Aydınlanmanın diyalektiği (Çev. N. Ülner & E. Karadoğan). Kabalcı Yayınları.
- Akbulut, Ö. (2019). Hidayet romanlarında din algısı (1990-2000) [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Akyıldız Ercan, C. & Balkaya, D. (2019). Stefan Zweig’ın “Sabırsız Yürek” adlı romanında acıma ve suçluluk duygusu. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 62, 305-316.
- Akyıldız Ercan, C. (2020). Dünün dünyası ışığında Stefan Zweig’ın hayatı. Çizgi Kitabevi.
- Arpad, B. (1967). Stefan Zweig: Hayatı ve eserleri, eserlerinden seçmeler. Kitapçılık Ticaret Limited Şirketi Yayınları.
- Bauman, Z. (2011). Bireyselleşmiş toplum (Çev. Y. Alogan). Ayrıntı Yayınları.
- Berger, P. L., & Luckmann, T. (2022). Modernite, çoğulculuk ve anlam krizi (Çev. M. D. Dereli). Albaraka Yayınları.
- Bilgin, V. (1997). Sosyal çözülme ve din. Etüt Yayınları.
- Bilgin, V. (2003). Popüler Kültür ve Din: Dindarlığın Değişen Yüzü. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(1), 193-214.
- Bircan, H. H. (2020). İslam felsefesinde mutluluk. Çizgi Yayınları.
- Bozkurt, M. (2009). Popüler kültürün 1960 sonrası İslâmî romanlara yansıması ve eleştirisi [Yüksek Lisans Tezi]. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Bölükbaşı, A. (2011). Türkiye’de bir popüler kültür alanı olarak tasavvuf: Mevlâna ve Mevlevîlik örneği [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Bradbury, R. (2021). Fahrenheit 451 (Çev. D. Körpe). İthaki Yayınları.
- Coelho, P. (2018). Işığın savaşçısının el kitabı (Çev. İ. Özdemir). Can Yayınları.
- Coşan, L. (2017). Stefan Zweig’ın eserlerinde Yahudi kimlik bilincinin uyanışı. Mediterranean Journal of Humanities, 7(1), 77-86.
- Creswell, J. W. (2017). Araştırma deseni: nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları (Çev. S. B. Demir). Eğiten Yayınları.
- Demir, T. (2016). Postmodern perspektiften popüler kültür ve dindarlığın yeni formları. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(15), 117-133.
- Demirlek, B. (2016). Türkiye’de popüler dindarlık ve medya ilişkisi [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Dönmez, N. (2009). İslami popüler romanlarda Müslüman kimliğinin değişimi [Yüksek Lisans Tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Durmuş, N. (2019). Popüler romanlar, söylem ve İslam algısı: 11 Eylül örneği. Toplum Bilimleri Dergisi, 26, 67-95.
- Dursun, C. (2016). Edebiyat sosyolojisi bağlamında popüler romanlara bakış: Kahraman Tazeoğlu eserleri örneği [Yüksek Lisans Tezi]. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Freud, S. (2015). Mutluluk dediğimiz şey (Çev. P. Demirel). Aylak Adam Yayınları.
- Giddens, A. (2010). Modernliğin sonuçları (Çev. E. Kuşdil). Ayrıntı Yayınları.
- Gök, F. (2019). Stefan Zweig’ın “Yeremia” ve “Gömülü Şamdan” eserlerinde Yahudi kimliğinin değişimi [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Huxley, A. (2020). Cesur yeni dünya (Çev.Ü. Tosun). İthaki Yayınları.
- Karadeniz, C. (2019). Franz Kafka’nın öykülerinde birey ve toplum İlişkisi [Yüksek Lisans Tezi]. Bolu Abant İzzet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Karakoç, E. (2009). Medya ve popüler kültür: eleştirel bir yaklaşım. Literatürk.
- Kına, K. (2021). Stefan Zweig—bilmek değil sadece hayal etmek insanı mutlu kılar (8. bs). Destek Yayınları.
- Macit, M. (2019). “Romantik İslam’dan İslami romantizme”: İslamcı popüler kültürün değişen panoraması. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 51, 457-478. https://doi.org/10.29288/ilted.531168
- Meriç, C. (2018). Sosyoloji notları ve konferanslar. İletişim Yayınları.
- Merriam, S. B. (2015). Nitel araştırma: desen ve uygulama için bir rehber (Çev. S. Turan). Nobel Yayınları.
- Mutlu, E. (2017). İletişim sözlüğü. Ütopya Yayınları.
- Müftüoğlu, M. C. (2015). Edebiyat sosyolojisi çerçevesinde George Orwell’ın distopya romanlarında toplum tasavvuru: 1984 ve hayvan çiftliği örnekleri [Yüksek Lisans Tezi]. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Müller, H. (2000). Stefan Zweig (Çev. M. Kahraman). Kavram Yayınları.
- Oktay, A. (1993). Cumhuriyet dönemi edebiyatı / 1923-1950. Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Okutan, B. B. (2013). Türkiye’de popüler kültür din ve kadın. Düşün Yayıncılık.
- Orwell, G. (2021). 1984 (Çev. C. Üster). Can Yayınları.
- Öz, Ş. (2021). Bir tarih türü olarak biyografi –Stefan Zweig örneği–. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 37, 1-36.
- Özel, M. (2018). Roman diliyle siyaset. Küre Yayınları.
- Özel, M. (2019). Romanperver iktisatçı. Küre Yayınları.
- Russell, B. (2020). Mutlu olma sanatı (Çev. Y. Sağlamtürk). Say Yayınları.
- Saramago, J. (2016). Kabil (Çev. I. Ergüden & İ. Özdemir). Kırmızı Kedi Yayınları.
- Saramago, J. (2019). Mızraklar, mızraklar tüfekler, tüfekler (Çev.I. Ergüden). Kırmızı Kedi Yayınları.
- Sayar, K. (2019). Olmak cesareti: var olmak cesaret ister. Kapı Yayınları.
- Scheurmann, E. (2020). Göğü delen adam (Çev. L. Tayla). Ayrıntı Yayınları.
- Subaşı, N. (2017). Din yorgunluğu ya da gündelik popüler kültürün tükettiği “İslâmî” yorumlar. İçinde M. Ak & H. Cansız (Eds.), Gelenek ve modernite arasında İslam yorumları. Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları.
- Tuncer, C. (2020). Stefan Zweig’ın öykülerinde kadın imgesi: cinselliğe ve ötekiliğe hapsol(un)muş bedenler. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 1(47), 327-341.
- Uğur, V. (2013). 1980 sonrası Türkiye’de popüler roman. Koç Üniversitesi Yayınları.
- Ünal, M. (2019). Franz Kafka’nın eserlerinde tanınma ve yabancılaşma problemi üzerine bir inceleme [Yüksek Lisans Tezi]. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Yılmaz, Ö. (2018). Popüler kültür örneği olarak hidayet romanlarında toplumsal cinsiyet ve kadının konumu: huzur sokağı ve halkaların ezgisi roman örnekleri [Yüksek Lisans Tezi]. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Yılmaz, V. E. (2000). Bir kimlik oluşturma aracı olarak İslami popüler romanlar [Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Zweig, S. (2018). Rahel Tanrı’yla hesaplaşıyor (Çev. G. Sert). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Zweig, S. (2019a). Amok koşucusu (Çev. N. Ermiş). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Zweig, S. (2019b). Geçmişe yolculuk (Çev. R. Minareci). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Zweig, S. (2019c). İnsanlığın yıldızının yükseldiği anlar (Çev. İ. İgan,). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Zweig, S. (2019d). Mürebbiye (Çev. İ. İgan). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Zweig, S. (2020a). Dünün dünyası: bir Avrupalının anıları (Çev.K. Eğit & Y. Eğit). Can Yayınları.
- Zweig, S. (2020b). Hayatın mucizeleri (Çev. G. Sert). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Zweig, S. (2020c). Karmaşık duygular (Çev. İ. İgan). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Zweig, S. (2020d). Üç büyük usta - Balzac, Dickens, Dostoyevski (Çev. N. Ermiş). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Zweig, S. (2020e). Kendileriyle savaşanlar (Çev. N. Ermiş). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
- Zweig, S. (2021). Brezilya—geleceğin ülkesi (Çev. Z. A. Yılmazer). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Yıl 2022,
Cilt: 36 Sayı: 2, 609 - 631, 29.06.2022
Öz
Popüler romanlar, insanlığın tarihsel birikimini ve deneyimini yansıttığı kadar geleceğine de ışık tutmakta ve bu özelliğinden dolayı dünyanın hemen her tarafındaki insanları cezbetmektedir. Modern zamanlarda bireysel ve toplumsal yaşam pratiklerini önemli ölçüde yönlendiren popüler kültüre eklemlenen popüler romanlarda, yazarlar kimi zaman roman kahramanlarının yaşadıkları varoluşsal bir sancı kimi zaman da modernliğin eleştirisi veya açmazları bağlamında din, mutluluk ve anlam arayışı temalarını konu edinmektedirler. Romanlarıyla ülkemizde fazlaca rağbet gören isimlerden olan Stefan Zweig da bahsi geçen temalara eserlerinde doğrudan veya dolayı olarak değinmektedir. Din, mutluluk ve anlam arayışı temalarının Stefan Zweig’ın eserlerinde sosyolojik bağlamda nasıl ele alındığını soruşturan bu makalede nitel araştırma tekniklerinden doküman incelemesi kullanılmıştır. Zweig’ın Türkçeye çevrilen otuz bir eserini kapsamına dahil eden bu makale, Zweig romanlarını din sosyolojisi perspektifinden ele alarak literatüre katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Küresel çapta popülerlik elde eden romanlar özelinde yapılan din sosyolojisi araştırmalarının fazla olmaması ve yine bu alan çerçevesinde Zweig’a doğrudan odaklanan bir çalışmanın bulunmaması, bu makalenin temel motivasyonunu oluşturmuştur. Sonuç olarak ise Zweig’ın, romanlarında sıklıkla konu edindiği modern insanın açmazlarına yönelik tahlillerde bulunduğu ve din, mutluluk ve anlam arayışı temalarıyla irtibatlı bakış açısının kendi hayat hikayesiyle de paralel biçimde değişimler geçirdiği fikrine ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Adorno, T. W., & Horkheimer, M. (2010). Aydınlanmanın diyalektiği (Çev. N. Ülner & E. Karadoğan). Kabalcı Yayınları.
- Akbulut, Ö. (2019). Hidayet romanlarında din algısı (1990-2000) [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Akyıldız Ercan, C. & Balkaya, D. (2019). Stefan Zweig’ın “Sabırsız Yürek” adlı romanında acıma ve suçluluk duygusu. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 62, 305-316.
- Akyıldız Ercan, C. (2020). Dünün dünyası ışığında Stefan Zweig’ın hayatı. Çizgi Kitabevi.
- Arpad, B. (1967). Stefan Zweig: Hayatı ve eserleri, eserlerinden seçmeler. Kitapçılık Ticaret Limited Şirketi Yayınları.
- Bauman, Z. (2011). Bireyselleşmiş toplum (Çev. Y. Alogan). Ayrıntı Yayınları.
- Berger, P. L., & Luckmann, T. (2022). Modernite, çoğulculuk ve anlam krizi (Çev. M. D. Dereli). Albaraka Yayınları.
- Bilgin, V. (1997). Sosyal çözülme ve din. Etüt Yayınları.
- Bilgin, V. (2003). Popüler Kültür ve Din: Dindarlığın Değişen Yüzü. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(1), 193-214.
- Bircan, H. H. (2020). İslam felsefesinde mutluluk. Çizgi Yayınları.
- Bozkurt, M. (2009). Popüler kültürün 1960 sonrası İslâmî romanlara yansıması ve eleştirisi [Yüksek Lisans Tezi]. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Bölükbaşı, A. (2011). Türkiye’de bir popüler kültür alanı olarak tasavvuf: Mevlâna ve Mevlevîlik örneği [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Bradbury, R. (2021). Fahrenheit 451 (Çev. D. Körpe). İthaki Yayınları.
- Coelho, P. (2018). Işığın savaşçısının el kitabı (Çev. İ. Özdemir). Can Yayınları.
- Coşan, L. (2017). Stefan Zweig’ın eserlerinde Yahudi kimlik bilincinin uyanışı. Mediterranean Journal of Humanities, 7(1), 77-86.
- Creswell, J. W. (2017). Araştırma deseni: nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları (Çev. S. B. Demir). Eğiten Yayınları.
- Demir, T. (2016). Postmodern perspektiften popüler kültür ve dindarlığın yeni formları. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(15), 117-133.
- Demirlek, B. (2016). Türkiye’de popüler dindarlık ve medya ilişkisi [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Dönmez, N. (2009). İslami popüler romanlarda Müslüman kimliğinin değişimi [Yüksek Lisans Tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Durmuş, N. (2019). Popüler romanlar, söylem ve İslam algısı: 11 Eylül örneği. Toplum Bilimleri Dergisi, 26, 67-95.
- Dursun, C. (2016). Edebiyat sosyolojisi bağlamında popüler romanlara bakış: Kahraman Tazeoğlu eserleri örneği [Yüksek Lisans Tezi]. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Freud, S. (2015). Mutluluk dediğimiz şey (Çev. P. Demirel). Aylak Adam Yayınları.
- Giddens, A. (2010). Modernliğin sonuçları (Çev. E. Kuşdil). Ayrıntı Yayınları.
- Gök, F. (2019). Stefan Zweig’ın “Yeremia” ve “Gömülü Şamdan” eserlerinde Yahudi kimliğinin değişimi [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Huxley, A. (2020). Cesur yeni dünya (Çev.Ü. Tosun). İthaki Yayınları.
- Karadeniz, C. (2019). Franz Kafka’nın öykülerinde birey ve toplum İlişkisi [Yüksek Lisans Tezi]. Bolu Abant İzzet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Karakoç, E. (2009). Medya ve popüler kültür: eleştirel bir yaklaşım. Literatürk.
- Kına, K. (2021). Stefan Zweig—bilmek değil sadece hayal etmek insanı mutlu kılar (8. bs). Destek Yayınları.
- Macit, M. (2019). “Romantik İslam’dan İslami romantizme”: İslamcı popüler kültürün değişen panoraması. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 51, 457-478. https://doi.org/10.29288/ilted.531168
- Meriç, C. (2018). Sosyoloji notları ve konferanslar. İletişim Yayınları.
- Merriam, S. B. (2015). Nitel araştırma: desen ve uygulama için bir rehber (Çev. S. Turan). Nobel Yayınları.
- Mutlu, E. (2017). İletişim sözlüğü. Ütopya Yayınları.
- Müftüoğlu, M. C. (2015). Edebiyat sosyolojisi çerçevesinde George Orwell’ın distopya romanlarında toplum tasavvuru: 1984 ve hayvan çiftliği örnekleri [Yüksek Lisans Tezi]. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Müller, H. (2000). Stefan Zweig (Çev. M. Kahraman). Kavram Yayınları.
- Oktay, A. (1993). Cumhuriyet dönemi edebiyatı / 1923-1950. Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Okutan, B. B. (2013). Türkiye’de popüler kültür din ve kadın. Düşün Yayıncılık.
- Orwell, G. (2021). 1984 (Çev. C. Üster). Can Yayınları.
- Öz, Ş. (2021). Bir tarih türü olarak biyografi –Stefan Zweig örneği–. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 37, 1-36.
- Özel, M. (2018). Roman diliyle siyaset. Küre Yayınları.
- Özel, M. (2019). Romanperver iktisatçı. Küre Yayınları.
- Russell, B. (2020). Mutlu olma sanatı (Çev. Y. Sağlamtürk). Say Yayınları.
- Saramago, J. (2016). Kabil (Çev. I. Ergüden & İ. Özdemir). Kırmızı Kedi Yayınları.
- Saramago, J. (2019). Mızraklar, mızraklar tüfekler, tüfekler (Çev.I. Ergüden). Kırmızı Kedi Yayınları.
- Sayar, K. (2019). Olmak cesareti: var olmak cesaret ister. Kapı Yayınları.
- Scheurmann, E. (2020). Göğü delen adam (Çev. L. Tayla). Ayrıntı Yayınları.
- Subaşı, N. (2017). Din yorgunluğu ya da gündelik popüler kültürün tükettiği “İslâmî” yorumlar. İçinde M. Ak & H. Cansız (Eds.), Gelenek ve modernite arasında İslam yorumları. Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları.
- Tuncer, C. (2020). Stefan Zweig’ın öykülerinde kadın imgesi: cinselliğe ve ötekiliğe hapsol(un)muş bedenler. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 1(47), 327-341.
- Uğur, V. (2013). 1980 sonrası Türkiye’de popüler roman. Koç Üniversitesi Yayınları.
- Ünal, M. (2019). Franz Kafka’nın eserlerinde tanınma ve yabancılaşma problemi üzerine bir inceleme [Yüksek Lisans Tezi]. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Yılmaz, Ö. (2018). Popüler kültür örneği olarak hidayet romanlarında toplumsal cinsiyet ve kadının konumu: huzur sokağı ve halkaların ezgisi roman örnekleri [Yüksek Lisans Tezi]. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Yılmaz, V. E. (2000). Bir kimlik oluşturma aracı olarak İslami popüler romanlar [Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Zweig, S. (2018). Rahel Tanrı’yla hesaplaşıyor (Çev. G. Sert). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Zweig, S. (2019a). Amok koşucusu (Çev. N. Ermiş). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Zweig, S. (2019b). Geçmişe yolculuk (Çev. R. Minareci). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Zweig, S. (2019c). İnsanlığın yıldızının yükseldiği anlar (Çev. İ. İgan,). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Zweig, S. (2019d). Mürebbiye (Çev. İ. İgan). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Zweig, S. (2020a). Dünün dünyası: bir Avrupalının anıları (Çev.K. Eğit & Y. Eğit). Can Yayınları.
- Zweig, S. (2020b). Hayatın mucizeleri (Çev. G. Sert). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Zweig, S. (2020c). Karmaşık duygular (Çev. İ. İgan). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Zweig, S. (2020d). Üç büyük usta - Balzac, Dickens, Dostoyevski (Çev. N. Ermiş). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Zweig, S. (2020e). Kendileriyle savaşanlar (Çev. N. Ermiş). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
- Zweig, S. (2021). Brezilya—geleceğin ülkesi (Çev. Z. A. Yılmazer). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Toplam 62 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 29 Haziran 2022 |
| Gönderilme Tarihi | 14 Mart 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Cilt: 36 Sayı: 2 |
ERCİYES AKADEMİ | 2021 | erciyesakademi@erciyes.edu.tr Bu eser Creative Commons Atıf-Gayri Ticari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.